​Η περιοχή της Μεσογείου είναι γνωστή για την πλούσια βιοποικιλότητά της και τα μοναδικά οικοσυστήματα, πολλά από τα οποία δεν συναντώνται πουθενά αλλού στον κόσμο. Αλλά αυτή η περιοχή είναι επίσης ιδιαίτερα ευάλωτη στις επιπτώσεις των ξενικών χωροκατακτητικών ειδών. Τα ξενικά χωροκατακτητικά είδη είναι φυτά, ζώα ή μικροοργανισμοί που εισάγονται σε ένα οικοσύστημα μέσω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και στη συνέχεια εξαπλώνονται γρήγορα, υπερτερώντας των αυτοχθόνων ειδών και αλλοιώνοντας το οικοσύστημα. Η περιοχή της Μεσογείου έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από αυτούς τους εισβολείς, με ένα ευρύ φάσμα ειδών που προκαλεί σημαντικές αλλαγές στο οικοσύστημα.

Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα ξενικών χωροκατακτητικών ειδών στη Μεσόγειο είναι το ευρωπαϊκό κουνέλι. Αυτό το είδος εισήχθη στην περιοχή το 1800 για κυνήγι και γρήγορα εξαπλώθηκε, οδηγώντας στον εκτοπισμό αυτοχθόνων μικρών θηλαστικών όπως ο ιβηρικός λαγός. Τα κουνέλια καταναλώνουν επίσης μεγάλες ποσότητες βλάστησης, οδηγώντας σε αλλαγές στη σύνθεση των φυτικών κοινοτήτων και αυξημένη διάβρωση του εδάφους.

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα ξενικών χωροκατακτητικών ειδών στη Μεσόγειο είναι τα φύκια Caulerpa taxifolia. Αυτό το φύκι, το οποίο κατοικεί στον τροπικό Ειρηνικό, εισήχθη κατά λάθος στη Μεσόγειο τη δεκαετία του 1980 και έκτοτε εξαπλώθηκε γρήγορα, εκτοπίζοντας τα αυτοχθόνα φύκια και αλλάζοντας το οικοσύστημα. Σχηματίζει πυκνές μονοειδικές συστάδες, οι οποίες μπορούν να πνίξουν τα αυτόχθονα είδη, να μειώσουν την ποικιλομορφία του θαλάσσιου πυθμένα και να αλλάξουν τη δομή του οικοτόπου. Αυτές οι αλλαγές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα ζώα που εξαρτώνται από τον πυθμένα της θάλασσας για τροφή ή βιότοπο, όπως ψάρια, μαλακόστρακα και μαλάκια, και μπορούν επίσης να επηρεάσουν την εμπορική αλιεία και τον τουρισμό.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το κόκκινο μυρμήγκι της φωτιάς, το οποίο εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη Μεσόγειο στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτά τα μυρμήγκια έχουν μια εξαιρετικά επιθετική συμπεριφορά και μπορούν να συναγωνιστούν τα αυτοχθόνα μυρμήγκια για πόρους, οδηγώντας σε μείωση του πληθυσμού των αυτοχθόνων μυρμηγκιών. Έχουν επίσης αρνητικό αντίκτυπο σε άλλα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των σαύρων, των ερπετών και των πτηνών που φωλιάζουν στο έδαφος. Αυτό το μυρμήγκι είναι εξαιρετικά επεμβατικό και έχει πολύ αρνητικό αντίκτυπο στην άγρια ζωή της περιοχής, καθώς και στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Τα μυρμήγκια έχουν ένα πολύ δυνατό δηλητηριώδες τσίμπημα, το οποίο μπορεί να προκαλέσει πόνο, κνησμό, ακόμη και αναφυλακτικό σοκ, που είναι επιβλαβές για τον άνθρωπο. 

Η εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών έχει επίσης αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία της περιοχής. Για παράδειγμα, η μεσογειακή μύγα είναι ένα σημαντικό παράσιτο των εσπεριδοειδών και άλλων καλλιεργειών, προκαλώντας σημαντικές απώλειες στους αγρότες. Ομοίως, το μύδι ζέβρα αποτελεί μείζον πρόβλημα για τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της περιοχής, φράζοντας τους σωλήνες εισαγωγής νερού και αυξάνοντας το κόστος συντήρησης.

Επιπλέον, η εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών μπορεί επίσης να οδηγήσει στην παρακμή ή ακόμα και στην εξαφάνιση των αυτοχθόνων ειδών. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσω άμεσου ανταγωνισμού για πόρους, ή μέσω θήρευσης ή μετάδοσης ασθενειών. Για παράδειγμα, ο φρύνος του ζαχαροκάλαμου, ο οποίος εισήχθη στη Μεσόγειο ως μέτρο ελέγχου για τα παράσιτα του ζαχαροκάλαμου, είχε καταστροφικές επιπτώσεις στα αυτόχθονα ερπετά, τα θηλαστικά και τα πουλιά που προσπαθούν να τραφούν με αυτά.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των ξενικών χωροκατακτητικών ειδών, απαιτείται μια πολύπλευρη προσέγγιση. Αυτό περιλαμβάνει μέτρα όπως η έγκαιρη ανίχνευση και η ταχεία ανταπόκριση, ο έλεγχος και η διαχείριση εγκατεστημένων πληθυσμών και η ανάπτυξη πολιτικών και κανονισμών για την αποτροπή περαιτέρω εισαγωγών.

Συμπερασματικά, η εισαγωγή ξένων χωροκατακτητικών ειδών έχει σημαντικό αντίκτυπο στο οικοσύστημα και αποτελούν σημαντική απειλή για τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, όπως και την οικονομία της περιοχής της Μεσογείου. Είναι σημαντικό για τις κυβερνήσεις, τους οργανισμούς διατήρησης και το κοινό να συνεργαστούν για να αποτρέψουν την εισαγωγή και εξάπλωση αυτών των εισβολέων και να εφαρμόσουν στρατηγικές διαχείρισης για τον έλεγχο των υπαρχόντων πληθυσμών, προκειμένου να προστατευθεί η βιοποικιλότητα της περιοχής και να υποστηριχθεί η αειφόρος χρήση των πόρων της.

Το Αμερικανικό Μινκ (Neovison vison) εισάχθηκε στην Ελλάδα και εκτρέφεται σε Καστοριά και Σιάτιστα για τη γούνα του, γνωστή ως «γούνα βιζόν». Πρόσφατα εντοπίστηκε ένα άτομο του είδους να κολυμπά στον ποταμό Κηφισό, εντός Αττικής. Σε αντίθεση με άλλα είδη Μουστελίδων που μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να διατηρηθούν ως κατοικίδια, το μινκ είναι ένα ζώο απόλυτα άγριο, ημιυδρόβιο, που δεν εξημερώνεται. Εάν το ζώο στο Κηφισό είναι όντως Μινκ και όχι κάποιο άλλο είδος Μουστελίδας, δυο είναι μόνο τα πιθανά σενάρια:
​

1. Η διαφυγή του ζώου από εκτροφείο γουνοποιίας της ευρύτερης περιοχής (εδώ να σημειωθεί ότι έχει καταγραφεί κατά επανάληψη στο παρελθόν σε άλλες περιπτώσεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης).
   
   
2. Η ενεργητική μετακίνησή του από λίμνες και υγρότοπους της βορείου Ελλάδος που αποικήθηκαν από μινκ που διέφυγαν από εκτροφεία ή απελευθερώθηκαν στη φύση από ακτιβιστές (50.000 μινκ το 2010). Σε αυτή τη περίπτωση (που ευχόμαστε να μην επιβεβαιωθεί), πιθανόν να πρόκειται για διασπορά του είδους σε αποστάσεις που δεν είχαμε αντιληφθεί και όχι για μεμονωμένο περιστατικό.
   
   

Ως ξενικό, χωροκατακτητικό και σαρκοφάγο θηλαστικό, το μινκ είναι πολύ επικίνδυνο για την τοπική πανίδα (πτηνά, θηλαστικά, αμφίβια, κ.α.) και διαταράσσει αισθητά τα οικοσυστήματα στα οποία εισβάλλει. Στις περιοχές που έχει ήδη εξαπλωθεί, οι ζημιές που έχει προκαλέσει στην αυτόχθονη πανίδα είναι ανυπολόγιστες.

Τι έπεται όσον αφορά το Μινκ του Κηφισού;

Στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει ιδανικά να συλληφθεί το ζώο και να ελεγχθεί η ευρύτερη περιοχή για το αν υπάρχουν και άλλα του είδους του. Αν υπάρχουν, θα πρέπει να γίνει προσπάθεια σύλληψης και απομάκρυνσης από το ήδη υποβαθμισμένο οικοσύστημα της περιοχής, προτού να πληγεί περισσότερο η αυτόχθονη βιοποικιλότητα.

Οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν επίσης να προσπαθήσουν να ιχνηλατήσουν την προέλευσή του ζώου, διενεργώντας τους απαραίτητους ελέγχους στα εκτροφεία. Θυμίζουμε ότι πολλά εκτροφεία ευθανάτωσαν τα μινκ κατά τη διάρκεια του κορονοϊού, ενώ, για λόγους δημόσιας υγείας, να πολλές ευρωπαϊκές χώρες προχώρησαν στην αναστολή ή την οριστική απαγόρευση της παραγωγής γούνας.

Όσον αφορά τη διαχείριση των περιστατικών χωροκατακτητικών ειδών, υπάρχουν σαφείς ευρωπαϊκές οδηγίες. Για παράδειγμα:
​

1. Στη Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση των ευρωπαϊκών άγριων φυτών και ζώων και των φυσικών τους βιότοπων, για το είδος N. vison, στη Σύσταση υπ΄αριθ. 77 αναφέρεται ότι είναι μεταξύ των ειδών που πρέπει να εξαλειφθούν.
   
   
2. Στον κανονισμό της Ε.Ε. για την “Προστασία της βιοποικιλότητας από χωροκατακτητικά ξενικά είδη”, ορίζεται ότι “Εντός 3 ετών από τη συμπερίληψη των ειδών στους καταλόγους, τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν και να υλοποιήσουν σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των κύριων διαδρομών διασποράς IAS στις επικράτειές τους. Σκοπός είναι η αποτροπή της ακούσιας εισαγωγής και διασποράς στις επικράτειές τους IAS που συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο” και “Μετά από κάθε νέα παρατήρηση (πρώτη παρατήρηση ή πρώτη παρατήρηση μετά από εξάλειψη) IAS σε κράτος μέλος ή σε τμήμα της επικράτειάς του, πρέπει να εξαλείφεται γρήγορα.»
   
   

Ως φορείς για τη προστασία της άγριας ζωής αλλά και ως απλοί πολίτες, θεωρούμε σαφές ότι αυτό που πρέπει να εξαλειφθεί γρήγορα είναι η ίδια η βιομηχανία γούνας, που είναι η πηγή του προβλήματος.

Ασφαλώς το μινκ αποτελεί απειλή για την αυτόχθονη πανίδα. Όμως, και η αντιμετώπιση ενός άγριου ζώου που παλεύει να επιβιώσει, ως μικρόβιο που πρέπει να εξαλειφθεί, βλάπτει την ηθική μας.

Όπως και οι περισσότεροι πολίτες της ΕΕ αντιλαμβανόμαστε τη παραγωγή γούνας ως μια αναχρονιστική, ανεπίτρεπτα βάναυση και αιματηρή οικονομική δραστηριότητα που πρέπει να καταργηθεί. Πάνω από ένα εκατομμύριο υπογραφές έχουν ήδη συγκεντρωθεί για τη κατάργηση της γούνας στην Ευρώπη οι οποίες θα κατατεθούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε μια από τις πιο δυναμικές Πρωτοβουλίες Ευρωπαίων Πολιτών των τελευταίων ετών. Σας καλούμε να την υπογράψετε και εσείς. https://hellenicanimalwelfare.org/campaigns-fur-free-europe/

Πηγή: SaveWild (​https://savewild.gr/2022/12/peri-emfanisis-mink-ston-kifisso)

​Τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως σημαντική απειλή για την εγγενή βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος, ενώ οι δυσμενείς επιπτώσεις τους επεκτείνονται στην ανθρώπινη υγεία, την κοινωνία και την οικονομία σε παγκόσμια κλίμακα.

Τα έντομα αντιπροσωπεύουν μια από τις πιο πολυάριθμες ξενικές οργανικές ομάδες, που αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα πέμπτο του συνολικού αριθμού τους.

Στην Ελλάδα έχει εντοπιστεί μεγάλος αριθμός ξενικών εντόμων, που σήμερα αγγίζει τα 469 είδη.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η συμβολή της επιστήμης των πολιτών στον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση της κατανομής των ξενικών εντόμων έχει αυξηθεί κατακόρυφα.

Αντιμετωπίζοντας την ανάγκη για ενημερωμένες πληροφορίες για ξενικά είδη καθώς και ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή του κοινού στην επιστημονική έρευνα, παρουσιάζεται ο ιστότοπος Alientoma – που προέρχεται από το «alien» και την ελληνική λέξη «entoma», που σημαίνει έντομα.

Ο ιστότοπος στοχεύει στην παροχή ενημερωμένων πληροφοριών για ξενικά είδη εντόμων στο κοινό καθώς και στην επιστημονική κοινότητα, ευαισθητοποιώντας σχετικά με τις βιολογικές εισβολές και αντιμετωπίζοντας, μεταξύ άλλων, τη διανομή και τις επιπτώσεις τους.

Διατηρώντας μια δυναμική διαδικτυακή βάση δεδομένων παράλληλα με μια ισχυρή παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την έναρξή της, η Alientoma έχει προσελκύσει άτομα κυρίως από την Ελλάδα και την Κύπρο, αλληλεπιδρώντας με τον ιστότοπο μέσω συνολικά 1512 συνεδριών.

​Η Alientoma σκοπεύει να δημιουργήσει ένα συνεχώς αυξανόμενο δίκτυο επιστημόνων πολιτών και να συμπληρώσει τις προσπάθειες έγκαιρης ανίχνευσης, παρακολούθησης και διαχείρισης για τον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων των ξενικών εντόμων στην Ελλάδα.

Διαβάστε όλη την επιστημονική δημοσίευση:

Kalaentzis, Konstantinos & Kazilas, Christos & Demetriou, Jakovos & Koutsoukos, Evangelos & Avtzis, Dimitrios & Georgiadis, Christos. (2021). Alientoma, a Dynamic Database for Alien Insects in Greece and Its Use by Citizen Scientists in Mapping Alien Species. Insects. 12. 1101. 10.3390/insects12121101. 

https://www.researchgate.net/publication/356856881_Alientoma_a_Dynamic_Database_for_Alien_Insects_in_Greece_and_Its_Use_by_Citizen_Scientists_in_Mapping_Alien_Species

Από 3 Ιουλίου του 2018 είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα για τα ξενικά είδη (https://easin.jrc.ec.europa.eu/CitizenScience/Projects) το πρόγραμμα (project) που τρέχουμε για την καταγραφή των μεδουσών στην Ελλάδα με την μέθοδο της επιστήμης του πολίτη (citizen science).