Ο τελευταίος οδηγός πεδίου για το 2019 είναι για τα γυμνοβράγχια στην Ελλάδα. Φτάνοντας τους 26 οδηγούς πεδίου χωρίζοντας τους σε 3 κατηγορίες (εικονίδια, φωτογραφικός και αναλυτικός). 

Ο οδηγός πεδίου για τα γυμνοβράγχια είναι αναλυτικός οδηγός με φωτογραφία του κάθε είδους και βασικές πληροφορίες βιολογίας τους. 

Το πιο σημαντικό είναι αν είναι ξενικό είδος, σε τι υπόστρωμα τα εντοπίζουμε αλλά και τι τρώνε. Και αυτές τις πληροφορίες τις ενσωματώσαμε ώστε να μπορείτε πιο εύκολα να τα εντοπίσετε και να τα παρατηρείσετε ή και φωτογραφίσετε.

Μην ξεχνάτε να βάζετε τις καταγραφές σας στο inaturalist και να εγγραφείτε στο project "Nudibranchs (Sea Slugs) of Greece" αν σας ενδιαφέρει να μαθαίνετε νέα σχετικά με τα γυμνοβράγχια και να παρακολουθείτε τις καταγραφές.

Άλλες 10.000 καταγραφές μέσα σε 2,5 μήνες. Φτάνοντας να έχουμε γνώση και δεδομένα για 70.000+ καταγραφές, οι οποίες αφορούν όμως για 7220+ είδη στο project μας στο inaturalist.

Να θυμίσουμε ότι:
​
- στις 06 Οκτωβρίου 2019 ξεπεράσαμε τις 60.000 καταγραφές για 6.570+ είδη στην Ελλάδα.
- στις 22 Ιουλίου 2019 ξεπεράσαμε τις 50.000 καταγραφές για 6.095+ είδη στην Ελλάδα.
- στις 18 Μαϊου 2019 ξεπεράσαμε τις 40.000 καταγραφές για 5.560+ είδη στην Ελλάδα.
- στις 26 Ιανουαρίου 2019 ξεπεράσαμε τις 30.000 καταγραφές για 4.925 είδη.
- και στις 24 Ιουλίου 2018 ήταν που μετατράπηκε σε collection project και είχαμε δεδομένα για 19.700 καταγραφές για 3,950 είδη.

Τι είναι η Πίννα;

Η πίννα (Pinna) (γράφεται και πίνα), είναι γένος δίθυρων μαλακίων της οικογένειας των Πιννιδών και της τάξης των Ανισομυαρίων. Ζει στις εύκρατες και στις θερμές θάλασσες. Μοιάζει με τεράστιο μύδι. Το όστρακο της αποτελείται από λεπτά και πλατιά ελάσματα, τα οποία είναι ενωμένα στην κορυφή τους, ώστε να ανοίγουν και να κλείνουν Το ζώο, το οποίο τρώγεται χωρίς να είναι ιδιαίτερα εύγευστο, χρησιμοποιείται κυρίως ως δόλωμα στο ψάρεμα. Στο όστρακο της πίννας σπάνια σχηματίζονται μαργαριτάρια, τα οποία όμως δεν έχουν ιδιαίτερη οικονομική αξία.

Το μήκος του ζώου φτάνει τα 70 εκατοστά. Τα όστρακα της πίννας είναι λεπτά, σε σχήμα τρίγωνο και μυτερά στο ένα άκρο, ενώ από το άλλο είναι στρογγυλεμένα. Στο εξωτερικό μέρος έχουν χρώμα κίτρινο και από μέσα παρουσιάζουν ελαφρύ ιριδισμό.

Η Πίννα (Pinna nobilis) ανανεώθηκε στην λίστα της IUCN για την Μεσόγειο στην κατηγορία ​Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) Είδος, το οποίο είναι το τελευταίο στάδιο πριν την εξαφάνιση της.

Για να καταλάβετε καλύτερα τις κατηγορίες δείτε την εικόνα παρακάτω.

Ποιες είναι όμως οι απειλές για αυτό το είδος;
​
Η μεγαλύτερη απειλή είναι η εμφάνιση ενός παράσιτου στις ακτές της Ισπανίας το 2016 και από τότε έχει εξαπλωθεί σε όλη την Μεσόγειο σκοτώνοντας όλες τις Πίννες, που σε πολλές τοποθεσίες η θνησιμότητα ξεπερνάει και το 85% των πληθυσμών της Πίννας, ενώ σε κάποιες τοποθεσίες έχει φτάσει και το 100% θνησιμότητας. (Δείτε τον Χάρτη παρακάτω)

Δεύτερη απειλή είναι η αλιεία με συρόμενα εργαλεία που εξοντώνουν ότι υπάρχει στον βυθό.

Τρίτη αλλά όχι αμελητέα απειλή είναι η αλιεία της Πίννας ως δόλωμα αλλά και ως μεζές σε ταβέρνες και τσιπουράδικα.

Επίσης μέσα στις απειλές πρέπει να ενσωματώσουμε την απώλεια ενδιαιτημάτων,  την αγκυροβόληση βαρκών και πλοίων, τα ξενικά είδη αλλά και την κλιματική αλλαγή όπου πρέπει να αντιμετωπίσει η Πίννα για να επιβιώσει στην Μεσόγειο.

Ο κάθε πολίτης μπορεί να είναι πολίτης επιστήμονας (citizen scientist). Μην υποτιμάτε την αξία που έχουν οι καταγραφές και η βοήθεια σε ερευνητικά προγράμματα. 

Η Επιστήμη των Πολιτών είναι μια επιστημονική έρευνα που διενεργείται εξολοκλήρου ή εν μέρει από ερασιτέχνες ή μη επαγγελματίες επιστήμονες. Πρόκειται ουσιαστικά για ενεργή συμμετοχή του κοινού στην επιστημονική έρευνα. Οι πολίτες καταγράφουν δεδομένα, φωτογραφίζουν ή χρησιμοποιούν εξειδικευμένες εφαρμογές ειδικά σχεδιασμένες για την καταγραφή πολύτιμων για την έρευνα δεδομένων και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν ενεργά στην προώθηση της επιστήμης και της γνώσης. Πρόκειται για μια δυναμική ερευνητική μέθοδο που έχει μεγάλα οφέλη για την εκπαίδευση, για τη δημόσια κατανόηση της επιστήμης, και μπορεί ακόμα και να ασκήσει επιρροή στη χάραξη στρατηγικής, να γίνει αφορμή για σημαντικές συζητήσεις και τελικά να συμβάλει στην καλλιέργεια μιας πιο στενής σχέσης ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία. Και βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι όταν στην Επιστήμη των Πολιτών ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες, τα ερευνητικά αποτελέσματα είναι πραγματικά υψηλού επιπέδου και αντάξια των δεδομένων που προκύπτουν από την κλασική ερευνητική διαδικασία. Έτσι λοιπόν, από μια απλή ιδέα ότι οι πολίτες μπορούν να συμβάλουν στην επιστήμη μπορούμε να φτάσουμε σε πραγματικά σημαντικά ερευνητικά επιτεύγματα. 

Η βοήθεια των πολιτών μπορεί να είναι πολύτιμη όπως ήδη αναφέρθηκε. Ο κάθε πολίτης μπορεί να είναι πολίτης επιστήμονας (αγγλικός όρος: citizen scientist), και να συνεισφέρει με πολλούς τρόπους, με τον πιο κοινό τρόπο να είναι η παρατήρηση και η καταγραφή της χλωρίδας και της πανίδας, π.χ. inaturalist. Άλλος τρόπος είναι η εξειδίκευση σε επιστημονικό τεχνολογικό εξοπλισμό, όπως π.χ. χρησιμοποιήση αισθητήρων μετρητών για ατμοσφαιρική πίεση, υδάτων, κλπ., την παρατήρηση και καταγραφή της αλλαγής χερσαίας γης (π.χ. κτηνοτροφικά, αγροτικά, κλπ), την παρατήρηση της ατμόσφαιρας και των καιρικών φαινομένων, ή και πιο απλά υποστήριξη σε γραφικά, προγραμματιστική και τεχνολογική υποστήριξη.

Η επιστήμη του πολίτη επεκτείνεται σε όλους τους τομείς (μιλώντας για το περιβάλλον), από την γεωργία και την αλιεία μέχρι τα καιρικά φαινόμενα και την προστασία της βιοποικιλότητας & βιότοπων.

Όλοι οι πολίτες μπορούν να εκπαιδευτούν και δεν έχει υπάρχουν εμπόδια για τους ενδιαφερόμενους. Δεν έχει σημασία τι χρώμα είναι, από ποια χώρα κατάγονται, τι ύψος ή τι βάρος έχουν. Και οι πολίτες μπορούν να συμμετάσχουν σε πολλαπλά στάδια της επιστημονικής διαδικασίας (όπως αναφέρεται και στους 10 κανόνες της επιστήμης του πολίτη).

Πηγές: 

• https://www.ekt.gr/el/magazines/features/20429
• https://ecsa.citizen-science.net/sites/default/files/ecsa_ten_principles_of_cs_greek.pdf

Credit: CC-BY-SA Horizon Charters | Άρθρο: created by AI

​Γυμνοβράγχια (nudibranchia). Τάξη οπισθοβράγχιων γαστερόποδων μαλακίων, τα οποία ζουν αποκλειστικά στη θάλασσα. Χαρακτηρίζονται από την απουσία οστράκου στα ενήλικα άτομα, ενώ απουσιάζουν επίσης η μανδυακή κοιλότητα και τα εσωτερικά βράγχια.

Το σώμα τους είναι συνήθως μικρού μεγέθους, αλλά εμφανίζει πολύπλοκα σχήματα και διακοσμείται με ζωηρά χρώματα και σχέδια. Τα γυμνοβράγχια αναπνέουν με το δέρμα ή με δευτερογενή βράγχια, τα οποία αναπτύσσονται στη ράχη. Η έδρα βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του σώματος, τα μάτια τους είναι ατροφικά και το οσφράδιο αντικαθίσταται από ένα ζευγάρι οσφρητικών κεραιών, τα ρινοφόρα.

Αστραφτερά μωβ με κίτρινες βούλες, βαθύ κυανό με χρυσές λωρίδες, ροζ με πορτοκαλί μπορντούρες, χιλιάδες χρώματα και σχέδια χωρίς τέλος σε συνδυασμούς και ομορφιά. Αυτός είναι ο εκθαμβωτικός κόσμος των γυμνοβράγχιων των ελληνικών θαλασσών. Πρόκειται για μία από τις λιγότερο γνωστές ομάδες μαλακίων στα οποία ανήκουν τα πιο διάσημα μύδια, γυαλιστερές, μπουρούδες, αχιβάδες, σουπιές, χταπόδια, κ.ά.

Τα μαλάκια είναι μία από τις πιο επιτυχημένες οικογένειες του Ζωικού Βασιλείου στο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς αντιπροσωπεύονται από τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών σε σχέση με κάθε άλλη ομάδα. Τα γυμνοβράγχια, ή πιο κοινά οι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες, αποτελούν μια υποομάδα των γαστερόποδων μαλακίων που διακρίνεται από την απουσία ενός οστράκου που προστατεύει τα μαλακά μέρη του ζώου.

Η αλήθεια είναι ότι έχουν όστρακο κατά τα πρώτα στάδια της ζωής τους, το οποίο χάνουν μόλις μεγαλώσουν. Μάλιστα σε λίγα από αυτά εμφανίζεται κάποιο όστρακο έστω σε υποτυπώδη μορφή ακόμα και στην ενήλικη μορφή τους.

Τα γυμνοβράγχια διαθέτουν πολλούς αμυντικούς μηχανισμούς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους αποτελούν τα χρώματα και τα σχέδια του σώματος που τις περισσότερες φορές είναι τόσο εντυπωσιακά που πολλοί κατατάσσουν τα γυμνοβράγχια στα πιο όμορφα ζώα παγκοσμίως. Όμως τα χρώματα αυτά, εκτός του ότι παίζουν ρόλο στην παραλλαγή τους στον πολύχρωμο βυθό, αποτελούν και μια προειδοποίηση στον επίδοξο θηρευτή ότι η γεύση τους είναι από άσχημη έως επικίνδυνη. Πράγματι τα περισσότερα από αυτά συλλέγουν και παράγουν χημικές εκκρίσεις που αποτρέπουν τους θηρευτές. Κάποια άλλα, μόλις έρθουν σε επαφή με κάποιο άλλο ζώο, παράγουν ένα είδος αποτρεπτικής βλέννας. Παραδείγματος χάριν αυτά που τρέφονται πάνω σε σφουγγάρια, µεταβολίζουν τις ουσίες που λαµβάνουν και δηµιουργούν κάποιες νέες δύσγευστες ή δηλητηριώδεις χηµικές ουσίες, τις οποίες αποθηκεύουν σε συγκεκριµένα σηµεία πάνω στην πλάτη τους. Μόλις ο υποψήφιος θηρευτής πάει να τα δοκιµάσει, γεύεται αυτές τις ουσίες, κι έτσι εγκαταλείπει άµεσα την προσπάθειά του να φάει τα γυµνοβράγχια.

Τα περισσότερα γυμνοβράγχια έχουν στενή παρασιτική ή συμβιωτική σχέση με άλλα είδη, όπως σπόγγους, υδρόζωα, βρυόζωα και φύκη, με τα οποία τρέφονται ή χρησιμοποιούν ως καταφύγιο. Σε πολλά από αυτά μάλιστα η σχέση είναι αποκλειστική, όπως για παράδειγμα η Tylodina perversa που ζει μόνο πάνω στους σπόγγους του είδους Aplysina aerophoba. Πρόκειται κατά κανόνα για σαρκοφάγα ζώα και τρώνε, έρποντας στον βυθό, διάφορα είδη όπως σπόγγους, ανεμώνες, κοράλλια, υδρόζωα, αλλά και μικρότερα γυμνοβράγχια ή τα αυγά τους. Συνήθως κάθε είδος περιορίζει την τροφή του σε έναν τύπο λείας που μπορεί να περιλαμβάνει μια οικογένεια ζώων ή αποκλειστικά ένα είδος.