 Υπό εξαφάνιση απειλείται το 5% των ειδών των πεταλούδων της Μεσογείου, σύμφωνα με έκθεση του Κέντρου Μεσογειακής Συνεργασίας της Διεθνούς Ένωσης Διατήρησης της Φύσης, η οποία παρουσιάστηκε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διατήρησης στη Χαβάη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης, οι πιο σοβαρές απειλές για τις μεσογειακές πεταλούδες είναι η μετατροπή των χορτολιβαδικών εκτάσεων σε γεωργικές εκτάσεις για καλλιέργειες, τα μη βιώσιμα επίπεδα βόσκησης, καθώς και η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πολιτιστικών πρακτικών. Άλλες σημαντικές απειλές είναι η κλιματική αλλαγή, η αυξημένη συχνότητα και ένταση των πυρκαγιών καθώς και η ανάπτυξη του τουρισμού. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατάλληλη διαχείριση των οικοτόπων θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση διατήρησης αυτών των πολύτιμων ειδών. Συνέστησε, επίσης, τη λήψη επειγόντων μέτρων διατήρησης για τη διαφύλαξη αυτού του φυσικού κεφαλαίου στην περιοχή με την πλήρη εφαρμογή εθνικής και διεθνούς νομοθεσίας. Παράλληλα, πρότεινε ως προτεραιότητα τη συλλογή δεδομένων ειδών για τα οποία υπάρχουν ελλιπείς πληροφορίες. «Οι πεταλούδες είναι τα πιο εμβληματικά και δημοφιλή έντομα για πολλούς ανθρώπους και έχουν συναρπαστική ζωή κύκλων που χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες για να διδάξουν τα παιδιά για το φυσικό κόσμο. Ωστόσο , σε πολλές περιοχές της Μεσογειακής Ευρώπης, οι πεταλούδες μειώνονται λόγω των αλλαγών στα γεωργικά συστήματα, και κάποια είδη θα μπορούσαν να εξαφανιστούν εάν δεν ληφθεί επειγόντως δράση ενάντια σε αυτές τις απειλές», λέει ο Δρ Κρις Βαν Σουάι (Chris van Swaay), πρόεδρος της Ένωσης Διατήρησης της Πεταλούδας στην Ευρώπη και ένας από τους συντάκτες της έκθεσης. Η έκθεση δείχνει ότι το μεγαλύτερο πλήθος ειδών βρίσκεται σε ορεινές περιοχές, όπως η νότια Γαλλία, η βόρεια Ελλάδα, καθώς και η νότια Τουρκία, όπου η υψηλή ποικιλότητα των μικροκλιμάτων ευνοεί την επιβίωση πολλών ειδών. Περισσότερο από το 21% των μεσογειακών πεταλούδων είναι ενδημικά, δηλαδή απαντώνται μόνο σ’ αυτή την περιοχή. Η πλειοψηφία αυτών των ενδημικών ειδών είναι συγκεντρωμένη στο βόρειο τμήμα της Αφρικής. «Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των πεταλούδων για τα οποία υπάρχουν ελλιπή στοιχεία είναι χαμηλότερο απ’ ό,τι σε άλλες ομάδες, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη πληροφοριών σχετικά με την κατανομή, το μέγεθος του πληθυσμού και τις τάσεις, ιδίως για τα είδη που απαντούν σε χώρες της Νότιας και της Ανατολικής Μεσογείου», λέει Catherine Numa από το Κέντρο Μεσογειακής Συνεργασίας της Διεθνούς Ένωσης Διατήρησης της Φύσης. Πηγή: dasarxeio.com Το καλοκαίρι έχει μπει για τα καλά και οι περισσότεροι από μας αναζητούν δροσιά και ξεκούραση στις παραλίες. Οι μέδουσες για τους πολλούς λουόμενους σημαίνει λανθασμένα βρώμικες θάλασσες μιας και αυτές πολλές φορές εμφανίζονται όταν υπάρχουν κύματα ανάμεσα σε ότι άλλα φέρνουν τα κύματα στα ρηχά νερά. Για πολλούς όμως επίσης αποτελούν φόβο -ειδικά για τα παιδιά- για το τσίμπημά τους και τη φαγούρα που προξενούν. Οι περισσότερες από τις μέδουσες που ζουν στις θάλασσές μας δεν είναι τσούχτρες. Όλες οι μέδουσες τσιμπούν, γιατί όλες έχουν κνιδοκύτταρα που εκκρίνουν τοξικές ουσίες. Των περισσοτέρων όμως το τσίμπημα δεν είναι ενοχλητικό για τον άνθρωπο (κάποιες φορές ούτε γίνεται αντιληπτό), όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις μέδουσες «γυαλιά». Ας γνωρίσουμε μερικές από αυτές πιο αναλυτικά: Pelagia noctiluca Το χρώμα της είναι μοβ, πορφυρό ή κοκκινωπό και η μέση διάμετρός της κυμαίνεται γύρω στα 4 εκατοστά. Σ' εμάς είναι γνωστή απλώς ως τσούχτρα και είναι η μόνη μέδουσα με αυτή την ιδιότητα στα ελληνικά νερά, Είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το τσίμπημά της είναι όμως οδυνηρό και ενοχλητικό. Αν τη δείτε στο μέρος όπου κολυμπάτε, είναι καλύτερο να βγείτε από το νερό. Αν μια παραλία έχει γεμίσει τσούχτρες, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να περιμένουμε να αλλάξει η διεύθυνση του ανέμου, αφού όπως αναφέρθηκε παραπάνω τα θαλάσσια ρεύματα ευθύνονται για τη συσσώρευσή τους στις ακτές. Aurelia aurita Γνωστή και ως «γυαλί», η μέδουσα αυτή είναι η πιο διαδεδομένη σε όλες τις θάλασσες. Η «ομπρέλα» της είναι σχετικά επίπεδη και είναι διάφανη με μια ελαφρώς λευκή απόχρωση και τέσσερις χαρακτηριστικούς κύκλους στο εξωτερικό της τμήμα. Το τσίμπημά της δεν είναι ενοχλητικό για τους περισσότερους ανθρώπους. Cotylorhiza tuberculata Πολύ μεγάλη σε μέγεθος και με καφεκίτρινο χρώμα, η μέδουσα αυτή λέγεται και «τηγανητό αβγό» εξαιτίας του σχήματός της. Εκτός από «αβγό μάτι», μπορεί επίσης να σας θυμίσει ένα μπουκέτο λουλούδια. Είναι διαδεδομένη στο Αιγαίο και η διάμετρός της μπορεί να φθάσει τα 40 εκατοστά. Το τσίμπημά της δεν είναι επικίνδυνο.  Τι πρέπει να κάνετε σε περίπτωση που σας τσιμπήσει μέδουσα: 1. Απομακρύνετε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα σας πλοκάμια. Όχι όμως με γυμνά χέρια, διότι αυτό θα οδηγήσει σε κόλλημα των πλοκαμιών στα χέρια και μεταφορά του ερεθισμού εκεί. 2. Ξεπλύνετε την περιοχή του τσιμπήματος με άφθονο θαλασσινό νερό. Αν δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος, γεμίστε τη χούφτα σας με άμμο και τρίψτε το σημείο του σώματος που είναι κολλημένα τα πλοκάμια της τσούχτρας. Μη χρησιμοποιείτε γλυκό νερό, διότι μπορεί να ενεργοποιήσει κεντριά που έχουν μείνει στο δέρμα. 3. Τοποθετείστε στο σημείο του τσιμπήματος πάγο ή κρύες κομπρέσες. Αυτό περιορίζει τα τοπικά φαινόμενα από το δέρμα. 4. Αλείψτε την πάσχουσα περιοχή με κορτιζονούχο κρέμα. Περιορίζει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και ανακουφίζει γρήγορα από το τσούξιμο και την φαγούρα. Αν δεν υπάρχει τέτοια κρέμα, χρησιμοποιείστε κομπρέσες με ξυδόνερο (1 μέρος ξύδι και 3 νερό). Έτσι αντιμετωπίζονται η φαγούρα και το τσούξιμο. 5. Πάρτε κάποιο χάπι αντισταμινικό. Με το χάπι αντιμετωπίζονται συστηματικότερα τα συμπτώματα. Η ανάγκη για χάπια τέτοιου είδους είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση του προσβληθέντος δέρματος. 6. Τέλος αν τα συμπτώματα είναι έντονα και ιδιαίτερα αν δεν υποχωρούν μετά την εφαρμογή των τοπικών μέτρων, μπορεί να χρειασθεί κάποια ένεση κορτιζόνης. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει οπωσδήποτε να πάτε στο νοσοκομείο ή να επισκεφθείτε κάποιο Κέντρο Υγείας. Παρατήρηση Μεδουσών Την καταγραφή των πληθυσμιακών εξάρσεων των μεδουσών στις θάλασσες μας, με τη βοήθεια του κοινού, έχει ξεκινήσει εδώ και κάτι λίγα χρόνια το Ινστιτούτο θαλάσσιας προστασίας ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ. Η πρωτοβουλία αναπτύσσεται στο πλαίσιο του διαμεσογειακού προγράμματος Jellywatch, της Διεθνούς Επιτροπής για την Επιστημονική Παρακολούθηση της Μεσογείου, CIESM.Η έρευνα για τις μέδουσες είναι πολύ περιορισμένη και οι πληθυσμιακές εξάρσεις, αν και είναι καθοριστικές για την ισορροπία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, σπάνια αναφέρονται ή καταγράφονται. Γι’ αυτό το λόγο, η Διεθνής Επιτροπή για την Επιστημονική Παρακολούθηση της Μεσογείου, CIESM, έχει ξεκινήσει αυτήν τη δια-μεσογειακή πρωτοβουλία.  Στις ελληνικές θάλασσες ζουν πολυάριθμα είδη μεδουσών. Αν και για πολλούς είναι θαλάσσιοι οργανισμοί που προκαλούν φόβο, έχουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Αποτελούν τροφή για πολλά θαλάσσια είδη, όπως π.χ. για τις θαλάσσιες χελώνες, ενώ κάποια είδη μέδουσας όπως η μέδουσα Κοτυλόριζα παρέχουν καταφύγιο σε νεαρά ψάρια, που κρύβονται ανάμεσα στα πλοκάμια τους, αποφεύγοντας τους θηρευτές τους. Είναι εντελώς ακίνδυνη για τον άνθρωπο, και κοσμεί μάλιστα τις θάλασσές μας.  Πληθυσμιακές εξάρσεις… Όταν αναφερόμαστε σε πληθυσμιακές εξάρσεις μεδουσών εννοούμε δεκάδες με εκατοντάδες μέδουσες ανά κυβικό μέτρο, σε μια θαλάσσια περιοχή. Καθώς ο κύκλος ζωής των μεδουσών επηρεάζεται εποχικά, είναι φυσιολογικό να παρατηρούνται κάποιες πληθυσμιακές εξάρσεις, κυρίως το καλοκαίρι. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ανθρωπογενείς επιδράσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον έχουν προκαλέσει μεγάλες αλλαγές, με αποτέλεσμα οι πληθυσμιακές εξάρσεις μεδουσών να παρατηρούνται συχνότερα. Οι κυριότερες αιτίες αυτών των εξάρσεων θεωρείται ότι είναι η υπεραλίευση και η αύξηση της θερμοκρασίας. Ωστόσο ο αριθμός των δεδομένων και των καταγραφών είναι πολύ περιορισμένος για να υποστηριχθεί η συγκεκριμένη θεωρία.  Γενικά, οι πληθυσμιακές εξάρσεις παρατηρούνται σε οικοσυστήματα που έχουν ήδη υποστεί αλλαγές από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στις πληθυσμιακές εξάρσεις προκαλείται από τα είδη-εισβολείς, τα οποία μεταφέρονται με το έρμα των πλοίων και μέσω των ρευμάτων. Η μεταφορά ειδών σε οικοσυστήματα που δεν υπάρχουν φυσικοί θηρευτές, μπορεί να προκαλέσει εξάρσεις, με δραματικές επιπτώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατάρρευση των ιχθυαποθεμάτων και της αλιείας, στη Μαύρη Θάλασσα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Προκλήθηκε από το είδος Mnemiopsis leidyi, το οποίο μεταφέρθηκε από το έρμα πλοίων από τον Ατλαντικό Ωκεανό.  Και οι επιπτώσεις τους… Η εκτεταμένη έξαρση των μεδουσών σε μια περιοχή, προκαλεί σημαντικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας τον τουρισμό και την αλιεία. Τουρισμός: η έντονη παρουσία μεδουσών προκαλεί μείωση στον αριθμό των τουριστών στις περιοχές που καταγράφονται οι μέδουσες. Αλιεία: Εξάρσεις μεδουσών μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε κατάρρευση των ιχθυαποθεμάτων σε μια περιοχή, καθώς οι μέδουσες τρέφονται με ιχθυοπλαγκτόν – δηλ με τα αυγά ψαριών, και με ζωοπλαγκτόν, εξαντλώντας έτσι την τροφή πολλών ειδών ψαριών. Αυτό επηρεάζει αρνητικά άμεσα τους πληθυσμούς διαφόρων ειδών ψαριών, ενώ παράλληλα παρατηρείται αύξηση των πληθυσμών των μεδουσών.  ΠΟΛΥΤΙΜΗ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ Το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ σε συνεργασία με τη CIESM αναλαμβάνει ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, αφού η χώρα μας διαθέτει περισσότερα από 18 .000 χιλιόμετρα ακτογραμμής και 220. 000 χλμ2 επιφάνεια θάλασσας. Ακριβώς για αυτό και ή συμμετοχή του κοινού στην παρατήρηση και καταγραφή των πληθυσμιακών εξάρσεων είναι πολύτιμη. Σε περίπτωση που εντοπίσετε λοιπόν μεγάλες ομάδες μεδουσών, είναι πολύ σημαντικό να στείλετε τις ακόλουθες πληροφορίες στην ηλεκτρονική διεύθυνση [email protected]: - Φωτογραφίες: Οι φωτογραφίες από τις παρατηρήσεις σας είναι πολύ σημαντικές καθώς βοηθούν καθοριστικά για την αναγνώριση των ειδών. - Περιοχή: Προσδιορισμός της περιοχής ,όπου συναντήσατε μέδουσες, ακόμα και με συντεταγμένες (αν είναι δυνατό). - Αριθμητική προσέγγιση: Πόσες υπολογίζετε ότι ήταν ανά τετραγωνικό (<10, 10-100, 100-500, >500). Περισσότερες πληροφορίες για την εργασία της CIESM είναι διαθέσιμες στο εξής site: http://www.ciesm.org/marine/programs/jellywatch.htm Για περισσότερα επικοινωνήστε στο [email protected] Παρακάτω μπορείτε να δείτε την αφίσα και τις φωτογραφίες κάθε είδους μέδουσας (τσούχτρας).  |