Κατανομή και επαναποικισμός καφέ αρκούδας (Ursus arctos) σε πρώην/ιστορική περιοχή και νέες περιοχές τα τελευταία 28 χρόνια στην Ελλάδα

​ΕΙΣΑΓΩΓΗ

​Η παρουσία της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα σήμερα καθορίζεται κυρίως από τους 3 μεγαλύτερους ορογραφικούς άξονες και ορεινά συγκροτήματα της χώρας, και συγκεκριμένα: - την οροσειρά της Πίνδου, - την οροσειρά του Περιστερίου και - την οροσειρά της κεντρικής Ροδόπης.

Η συνολική έκταση της σημερινής χωρικής κατανομής της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα, με μόνιμη παρουσία στους 2 διακριτούς γεωγραφικούς πυρήνες της χώρας (δηλαδή τις οροσειρές της Πίνδου και της Ροδόπης), υπολογίζεται σε 24.105 τ.χλμ., ενώ οι συνολικές εκ νέου αποικισμένες περιοχές και δυνητικά κατάλληλοι βιότοποι εκτιμάται ότι καταλαμβάνουν έκταση 32.000 τ.χλμ (Mertzanis et al. 2020).

Ο συνολικός ελάχιστος πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα αρχικά υπολογίστηκε σε 190-260 άτομα (Mertzanis et al. Red Data Book 2009), ενώ πρόσφατα έχει υπολογιστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια, χρησιμοποιώντας γενετική, σε 350-400 άτομα (2012) και σε 500 άτομα (2021), αντίστοιχα (Αρκτούρος 2010, Καραμανλίδης 2015, Πηλίδης κ.ά. 2021).

Η πιο πρόσφατη ενημέρωση για την κατάσταση διατήρησης των ειδών είναι U1 + (Ανεπαρκής αλλά Βελτιωμένη, 2015).

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, παρατηρείται γεωγραφικά σταθερή ανάκαμψη του είδους με τον επαναπληθυσμό νέων περιοχών ή παλαιότερης ιστορικής περιοχής.

ΜΕΘΟΔΟΙ

Μεγάλα σύνολα δεδομένων πεδίου χρονοσειρών (κυρίως συλλέγονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων EU LIFE-Nature & Biodiversity και από μη δημοσιευμένα δεδομένα των συγγραφέων) έχουν συλλεχθεί με το συνδυασμό 5 διαφορετικών μεθόδων:

α) σημάδια ζώων,
β) δεδομένα από φωτοπαγίδες,
γ) χρήση γενετικής,
δ) δεδομένα τηλεμετρίας και
ε) ερωτηματολόγια.

Ένα επιπλέον σύνολο 164 εγγραφών σχετικά με τη διαδικασία επανεποικισμού έχει συλλεχθεί για την περίοδο 1997-2021.

Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτουν ότι τα τελευταία 28 χρόνια, η ανάκαμψη του πληθυσμού της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα παρουσιάζει θετική τάση σε τοπική κλίμακα, καθώς και γεωγραφική δυναμική όσον αφορά τον επαναποικισμό περιοχών της ιστορικής περιοχής του είδους ή τη διασπορά του σε νέες περιοχές.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Αναλυτικά, ο κεντρικός πληθυσμός της οροσειράς της Βόρειας και Νότιας Πίνδου παρουσιάζει διασπορά ατόμων προς το νοτιότερο άκρο της οροσειράς της Πίνδου (Άγραφα, Ορεινή Ναυπακτία, Όρη Βάλτου [αριθμός 1-περιοχή στον χάρτη]) (Mertzanis et al. 2009, Μερτζάνης κ.ά., 2020, Κομηνός και Γαλανάκη αδημοσίευτα στοιχεία 2021), ενώ ο πυρήνας του πληθυσμού στην οροσειρά Περιστερίου προφανώς προέρχεται από μεταπληθυσμό στα Όρη Βόρα, Τζένα, Βέρμιο και Πάικο [αριθμός 3-περιοχή στον χάρτη] (Sav2016 Μερτζάνης κ.ά. 2018).

Η σπάνια παρουσία ατόμων αρκούδας στα Θεσπρωτικά Όρη και στη Λάκκα Σούλι [αριθμός 4-περιοχή στον χάρτη], πιθανότατα σχετίζεται με τη μετακίνηση ζώων από τη Βόρεια Πίνδο και από τη διασυνοριακή περιοχή μεταξύ ΝΑ Αλβανίας και Ελλάδας.

Πολύ πρόσφατα, στην Κεντρική Μακεδονία, είχαμε τις πρώτες στέρεες ενδείξεις (2019-2020) για ρεύμα επανεμφάνισης του είδους στο όρος Μπέλλες (Αδημοσίευτα στοιχεία Κομηνού και Γαλανάκη 2021), πιθανότατα από άτομα που προέρχονται από τα δυτικά (Τζέννα). , Βόρας), ή από τον πληθυσμό του ανατολικού πυρήνα (Βροντούς, Λαϊλιάς, Μενοίκιο Όρη), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τους Pilidis et al. 2021.

Αυτή η νέα εμφάνιση αρκούδας, τα τελευταία 2 χρόνια, σε αυτήν την περιοχή επεκτείνεται ακόμη πιο νότια μέχρι τα Κρούσια, το Βερτίσκο και τα Κερδύλλια όρη [αριθμός 6-περιοχή στον χάρτη], (Αδημοσίευτα στοιχεία Κομηνού και Γαλανάκη 2021).

Η παρουσία μεμονωμένης αρκούδας καταγράφηκε πρόσφατα και στο Παγγαίο όρος [αριθμός 6-περιοχή στον χάρτη], (αδημοσίευτα στοιχεία Κομηνού και Γαλανάκη 2021, Εθνικός Δρυμός Οροσειράς Ροδόπης, 2020) και στα Όρη Λεκάνη (στην περιοχή της Καβάλας). περιοχή) [αριθμός 5-περιοχή στον χάρτη] (Αδημοσίευτα στοιχεία Κομηνού και Γαλανάκη 2021), με πιθανότερο πυρήνα διασποράς την ευρύτερη περιοχή της Οροσειράς της Ροδόπης.

Υπάρχει επίσης πρόσφατη καταγραφή, το 2019, νεκρής αρκούδας στη ΒΑ Χερσόνησο της Χαλκιδικής [αριθμός 6-περιοχή στον χάρτη], (Αδημοσίευτα στοιχεία Κομηνού και Γαλανάκη 2021). Μια πολύ σημαντική πρόσφατη εμφάνιση αρκούδας στα βουνά Μαυροβούνι και Πήλιο (περιοχή Α. Θεσσαλίας), υποδηλώνει τη μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά ζώων προς τα βουνά της ανατολικής Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας, που προέρχονται από πληθυσμούς του πυρήνα της Πίνδου/Περιστερίου [αριθμός 2- περιοχή και αριθμός 6-περιοχή στον χάρτη] (Μερτζάνης κ.ά. 2020, Κομηνός και Γαλανάκη αδημοσίευτα στοιχεία 2021), με πιο πιθανή καταγωγή αυτού του ατόμου να είναι ο Όλυμπος, η Πιερία και τα Όρη Όσσα [αριθμός 2-περιοχή στον χάρτη].

Τέλος, υπάρχουν περιστασιακές εμφανίσεις αρκούδων στα βουνά του Έβρου [αριθμός 3-περιοχές στον χάρτη], οι οποίες πιθανώς προέρχονται από τη βουλγαρική πλευρά της οροσειράς της Ροδόπης.

Αυτή η χωρική δυναμική της κατανομής του είδους δημιουργεί νέες συνθήκες για την ανάπτυξη στρατηγικών και μέτρων διαχείρισης για τη διατήρησή του, τα οποία επισημαίνονται λεπτομερώς στο πρόσφατα εκπονημένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καφέ αρκούδα στην Ελλάδα (2020) ένα παραδοτέο που παράγεται στο πλαίσιο του τρέχοντος EU LIFE έργο «IP-4 Natura» (LIFE16 IPE/GR/000002).

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
​

• Kominos Th., Galanaki A. (2021). Unpublished Data
• Mertzanis G., Arabidis H., Petridou M., Psaralexi M., Vieira J. (2018). Identification and location of areas of high risk of human-bear conflict/interaction (Μ. Amyndaio area) using telemetry, questionnaires & geoinformatics. Technical report, project LIFE15NAT / GR / 001108 (KALLISTO), (action A3), 100 pages
• Karamanlidis AA, de Gabriel Hernando M, Krambokoukis L, Gimenez O. 2015. Evidence of a large carnivore population recovery: counting bears in Greece. Journal for Nature Conservation 27:10-17.
• Mertzanis Y., Giannakopoulos Al. , Pilidis Ch. (2009). Brown Bear status, Pp: 387-389, in: Greek Red Data Book. Greek Zoological society, (Legakis and Maragou, eds), 525 pp.
• Mertzanis G., Psaroudas Sp., Karamanlidis A.A. 2020. Action Plan for the brown bear (Ursus arctos) in Greece. Deliverable Action A.1. LIFE-IP 4 NATURA: (LIFE16 IPE/GR/000002). 136 pp. & 7 Annexes.
• Pylidis, Ch., Anijalg P., Saarma Ur., Dawson D.A. Karaiskou N. Butlin R., Mertzanis Y., Giannakopoulos A., Iliopoulos Y., Krupa A, and Burke, T. (2021) "Multi-source non-invasive genetics of brown bears (Ursus arctos) in Greece reveals a highly structured population and a new matrilineal contact zone in southern Europe" Ecology and Evolution. 11(11):1-17

Πηγή: https://www.researchgate.net/publication/355394641_Brown_bear_Ursus_arctos_distribution_and_recolonizationin_formerhistorical_range_and_new_areas_over_the_last_28_years_in_Greece